In
Abraham’s mosterdmakerij en -museum in het niet ver van onze woning gelegen
Marnedorp Eenrum hoorden wij eens de volgende verklaring voor de zegswijze:
Groninger akkerbouwers die eind 19e en begin 20e eeuw
mosterdzaad verbouwden hadden het niet breed. Zij zaten kortom op Zwart Zaad.
Achteraf bleek deze uitleg minder plausibel. Op zwart zaad zitten betekent
weliswaar weinig geld hebben of helemaal blut zijn maar de herkomst van de
uitdrukking is een andere. Volgens het Groot Uitdrukkingen woordenboek van Van
Dale is op zwart zaad zitten ontleend aan het gedrag van vogels in een kooi. De
dieren pikken uit hun voederbakjes eerst de witte zaden. De minder lekkere en
mogelijk niet meer eetbare zwarte zaden blijven over. Hoe dit ook zij, feit is
dat Nederlands belangrijkste mosterdproducent (de Koninklijke De Marne) in 1895
van start ging in Molenrij. Aan de wieg van het bedrijf stonden Pieter Leima,
burgemeester van de toenmalige gemeente Kloosterburen, hoofdonderwijzer Wiersum
en landbouwer Hegge. Het driemanschap wilde zo de werkgelegenheid voor de
boeren in de regio door middel van het verbouwen van mosterdzaad stimuleren.
Kom daar tegenwoordig nog eens om. U zou raar opkijken als uw burgemeester en de
onderwijzer van uw kinderen, hoe goed bedoeld ook, zulke nevenactiviteiten
zouden ontplooien. Het mosterdfabriekje, schuin tegenover ons huis aan de
overzijde van de haven, verhuisde dertig jaar later naar de stad Groningen. Daar
groeide De Marne uit tot marktleider in eigen land. Zestig procent van de rood
bedekselde mosterdpotten en -potjes van De Marne (thans eigendom van
sauzenfabrikant Remia) vindt daarnaast zijn weg naar het buitenland, Frankrijk
en Duitsland vooral. Weinig verwijst intussen meer naar de mosterdmakerij in
Molenrij. Slechts de huidige officiële naam (Mosterdpad) van het smalle,
doodlopende toegangsweggetje naar de oorspronkelijke fabrieks-locatie houdt de
herinnering aan het zwart zaad tijdperk in het dorp levend. Een beetje mosterd
na de maaltijd is dit wel.
Jelle Leenes is schrijver, journalist en publicist.
